نگاهی کوتاه به ساختمان سازی از منظر صیانت از جان و مال ساکنین

بشر همواره در رفع نیازهای اولیه خود بطور غریزی میکوشد یکی از این نیازهای اساسی که انسان به طور غریزی در جستجوی آن میباشد امنیت است ، امنیت در کلیه موارد ، در این نوشته به بحث امنیت ساختمان و محل زندگی پرداخنه شده است با اندک مطلعه ای در قرون و اعصار ، از زمان تمدن سنگی و انسانهای نخستین تا انسان مدرن در می یابیم انسان هموراه در بهبود امنیت محل زندگی خود دائما در تکاپو بوده است ، بعنوان مثال انسان نخستین برای حفظ جان خود در مقابل خطرات احتمالی غارها را را برای سکونت انتخاب کردند زیرا در غار حس امنیت میکردند و انسان مدرن با تکیه بر دانش فنی همواره ساختمان محل زندگی خود را دست خوش تغییر قرار داده است و با استفاده از علوم مهندسی دستاوردهایی را به عنوان آیین نامه طی قرن اخیر داشته است. آیین نامه ای که مورد بحث این مقاله میباشد آیین نامه زلزله و مباحث ۲۲ گانه مقررات ملی ساختمان میباشد این آیین نامه ها بعد از کلی بررسی تئوریک و تجربی توسط متخصصین درجه یک هر کشوری صرفا برای حفظ جان و جلوگیری از خسارت های جبران ناپذیر تدوین میگردد و بعضی از کشورهای توسعه یافته آیین نامه های ملی و مستقل خود را دارند که کشورمان ایران از این گروه قراردارد.حال این سوال مطرح است که واقعا چند درصد از مفاد آیین نامه ها در ساخت و ساز رعایت و کنترل میگردد؟؟ به جرات میتوان گفت رعایت مفاد مقررات ملی و آیین نامه ها موجود ، در سه مرحله طراحی سازه ، اجرا و نظارت بر اجرا ، توسط دستگاههای مربوط و سازندگان و مهندسین ، در ۹۵ درصد زلزله ها جوابگو خواهد بود مگر در مواردی دور از انتظار. از جمله کشورهایی که در طی دهه های اخیر پیشرفت فراوانی در تامین امنیت جانی و مالی ساختمانها میتوان ژاپن رو نام برد . این کشور به علت واقع شدن در جغرافیایی خاص و ویژگی صفحات تکتونیکی ، هر ساله به طور متوسط میزبان ۱۵۰۰ زلزله میباشد. رعایت مفاد آیین نامه ای باعث گردیده که در هنگام وقوع زلزله ای با قدرت ۶٫۵ ریشتر ، مردم و ساکنین با اعتماد به نفس و بدون اضطراب ، به کار خود ادامه دهند و به همین علت آمار جان باخته گان این کشور به هنگام وقوع زلزله های قدرتمند قابل قیاس با کشورهای دیگر نیست. آیا در کشور ما نیز اینگونه است؟

رجوعی کنید به آمار جان باختگان و بی خانمانان زلزله های اخیر. پس علت چیست؟؟ در پایین به شرح مختصری از علتهای معمول میپردازیم.

همانگونه که قبلا اشاره شد ، در احداث یک ساختمان ۳ مرحله طراحی سازه ، اجرا و نظارت بر اجرا دخیل میباشد. مرحله طرحی سازه توسط مهندسین محاسب میبایست با علم و تسلط بر کلیه آیین نامه مرتبط ، و با شبیه سازی کامپیوتری و بارگذاری زلزله طرح مربوط به هر شهر یا منطقه انجام میگیرد . این مرحله بسیار حساس بوده چرا که در صورت اشتباه عمدی یا سهوی در محاسبات و طراحی ، در یک پیشامد ناگواربه احتمال بسیار زیاد خسارت جبران ناپذیری به بار خواهد آمد متسفانه بعضی سازندگان و انبوه سازان و در اصطلاح بساز بفروش ها ، علاقه بسیاری به سبک در نظر گرفتن اعضای سازه دارند و به تبع آن رابطه خوبی با اندک مهندسینی که بعلت رقابت ناصحیح و مشکلات مالی بدون بررسی موضوع نقشه و شبیه سازی کامپیوتری اقدام به تائید نقشه مینمایند که در اصل این یک مشکل فرهنگی است که گریبان گیر صنعت ساختمان سازی میباشد. البته با تدابیری که طی سال گذشته توسط سازمان نظام مهندسی اتخاذ گردیده کلیه نقشه ها در مرحله نهایی توسط سازمان مذکور بررسی میگردد که این به نوبه خود بسیار کارامد میباشد و تا حد زیادی ار بروز چنین مشکلاتی کاسته است. مرحله اجرا ، از مراحلی که تا چندین سال پیش اکثرا توسط پیمانکاران تجربی و کارفرما انجام میگرفت در حال حاضر چندین سال است که این مرحله نیز به مهندسین دارای صلاحیت سپرده شده است. که در صورت جضور تمام وقت مجری ذیصلاح در کارگاه ، اثر بسیار مطلوبی در کیفیت اجرا و رعایت موارد فنی ، خواهد گذاشت . و مرحله نهایی مرحله نظارت بر ساخت میباشد که پرمسئولیت ترین و حایز اهمیت ترین بخش کار میباشد و میبایست توسط شخص حقیقی یا حقوقی اعمال گردد. نظارت بر کلیه موارد درج شده در نقشه های تائید شده و اجرا بر عهده ناظر ساختمان میباست . مهندس ناظر میبایست با حضور به موقع و بازدیدهای مکرر از نحوه اجرا و صدور دستورات لازم ، کلیه ضوابط آیین نامه را در محل تضمین نماید. پس چرا با گردشی به دور شهرشاهد بعضی ساختمانهای پروانه دار غیر متعارف میباشیم که در آینده نزدیک محل سکونت خانواده ای قرار خواهد گرفت؟ برای نمونه مسکن مهر سرپل ذهاب که بجای استفاده از بتن آرمه از سفال و آجر در پر کردن ستون استفاده گردیده بود که بیشتر از یک فاجعه است. علت اینکه تنها شخصی مرجعی که مسئولیت ناشی از اجرا بر عهده اوست مهندس ناظر میباشد و تنها شخصی که به لحاظ تبانی انبوه سازان ومالکین میبایست اقدام نماید مهندس ناظر است.

حال صحیح است که همین مهندس ناظر به هنگام اخذ پروانه ساختمان با نظر مالک انتخاب و معرفی میگردد و در صورت عدم رضایت مالک از ناظر ، به راحتی شخص دیگری که از نزدیکان اوست به روی کار می آیدو قانوناً هم کاری نتوان کرد؟این امر از اصلی ترین موارد عدم رعایت ضوابط فنی و آیین نامه ای در ساختمان میباشد از طرفی مشکلات مالی و اقتصادیو عدم رعایت اخلاق حرفه ای مهندسی در فضای رقابتی با ساخت و ساز کم، مضاف بر علت میگردد و گاها شاهد ساختمانهایی به معنای واقعی کلمه فاجعه میباشیم ، چه کسی تضمین مینماید در هنگام وقوع یک زلزله نه چندان قوی ، چنین ساختمانهایی تبدیل به آوار روی سر افراد و آمار جانباختگان نمیگردد؟!! امید است با پیگیری دستگاهای مربوطه و مهندسین این مرز بوم با تکیه بر منطق، جهت رفع خلاء قانونی موجود اقدام و با رعایت اخلاق حرفه ای مهندسی و احترام به مفاد آیین نامه های ساختمان و فرهنگسازی آن ، به نحوی امنیت جانی مردم این سرزمین را فراهم سازیم که بهنگام وقوع زلزله های شدید ، شاهد آرامش عزیزانمان (مانند ژاپنی ها ) در زیر سقف ساختمانهای خود باشیم.

کارشناس ارشد عمران – سازه