زیباسازی شهر با المان های شهری

گروه مطالعات شهری: بدون شک هویت هر منطقه، با رسوم، فرهنگ، زبان، تاریخ منطقه و مردم آن سرزمین رابطه مستقیم دارد و نخستین نشانه هویتی هر شهر یا منطقه در نظر هرکس، فرهنگ بومی، زبان، رسوم و نوع پوشش آنها خواهد بود.

ولی سیمای بسیاری از مناطق شهری بخاطر دگرگونیهای اقتصادی، صنعتی و تغییرات بافت جمعیتی، در سالهای اخیر چنان دستخوش تغییرات عمده فرهنگی گردیده اند که هیچ نشانه ای ازگذشته آنها دیده نمی شود.

با این دید راه حلی که می تواند مانعی در مقابل نابودی هویت و فرهنگ و تاریخ مردم شود استفاده از نمادها و نشانه های دیداری در شهرها است.

در این خصوص نمادها و المانهای مختلف شهری با قرار گیری در فضاهای عمومی بعنوان مکانهای ملموس و نقاط مهم و تأثیرگذار شهر باعث هویت بخشی یا انتقال پیام به ناظران می شود و با قرارگیری المانهای متناسب هر مکان می توان درارتقاء معنوی، فرهنگی و اجتماعی شهروندان هر جامعه گام مؤثری برداشت.

یکی از مباحثی که در طراحی شهری وجود دارد مبحث طراحی المان شهری می باشد، در واقع می توان گفت المان شهری به عنوان جزیی از طراحی شهری به شمار می رود.

بایستی از المان ها به منظور نمایش فرهنگ یک شهر، که خود انواع مختلفی دارد که هر یک، در راستای هویت شهر و سیمای آن گام بر می دارد، استفاده نمود.

در واقع المان شهری، سازه ای از ترکیب شکلهای هندسی، حجم ها ، منحنی ها و فرم های مختلف که در کنارهم یک حجم منظم را تشکیل می دهد. تا خاطره ای خوش، تاریخی پر افتخار یا ایجاد حس خوبی از نشاط و آرامش برای شهروندان تداعی کند.

طراحی المان با خصوصیات و ویژگی های منحصر به فرد نیز از اهمیت خاصی برخوردار است، به دلیل اینکه طراحی درست و مناسب هر کدام از المان ها با توجه به خصوصیات و نحوه مکان یابی مناسب، می توانند در جهت تأمین نیاز شهروندان و القاء هویت شهر نقش مؤثری را ایفا کنند.

در طراحی سمبل‌های زیبا شناختی باید به مشخصه‌هایی همانند نورپردازی، نوع طراحی و اشکال هندسی نماد توجه شود، چنانچه مشخصه نورپردازی برای یک سمبل شهری در نظر گرفته نشود، این نماد در شب عملاً نمی‌تواند مورد استفاده باشد.

المان‌ها می‌توانند به ارتقا کیفیت فضاهای شهری کمک کنند و مکان‌گزینی المان‌ها باید به گونه‌ای باشد تا در تیررس شهروندان قرارگرفته و شرایط را برای خوانایی بهتر شهر فراهم کند.

المان های شهری از عناصری هستند که با بهره گیری از هنر و زیبایی ها باعث زیباسازی و آراستن فضاها و مناظر شهری می شوند. المان ها که در سطح خرد منظر شهری مطرح هستند، از اهمیت بسزایی برخوردار هستند، چرا که دارای عملکردها و کارکردهای مختلفی می باشند که در فضاها و مکان های مختلف شهری نصب می شوند. بر این اساس با بهره گیری اصولی و صحیح و رعایت کلیه ی استانداردها در حوزه ی طراحی، اجرا و نگهداری المان های شهری می توان مناظری زیباتر و مطلوب تر ایجاد نمود.

انواع المان از لحاظ زیباشناختی و عمکلردی

المان یا سمبل‌های شهری به دو دسته زیبا شناختی و عملکردی تقسیم می‌شود، المان‌های زیبا شناختی محیط شهری را از حالت خشک و شکننده خارج و روح زندگی را در فضاهای شهری جاری می‌کند و المان‌های عملکردی حاوی پیام‌هایی برای شهروندان است.

المان‌های ساده مفهومی واضح و پیامی روشن برای شهروندان دارد و برداشت افراد مختلف از آن مشترک است در حالی که المان‌های پیچیده از نظر ساختاری و کالبدی متفاوت هستند.

مدیریت شهری درصدد است تا با نصب المان‌های ساده فرهنگ مشخصی را میان شهروندان ترویج دهد، اما ممکن است، افراد مختلف بر اساس مقتضیات ذهنی خود، برداشت‌های متفاوتی از المان‌های پیچیده داشته باشند.

المان‌های ساده باید در شریان‌های درجه یک نصب شود، اما قرارگیری سمبل‌های پیچیده باید در سطح محله یا ناحیه شهری باشد تا تمرکز شهروندان را برای درک بهتر مفهوم نماد جلب کند.

انواع المان های شهری از لحاظ طراحی

۱- المان نمایشی (هنری): این نوع از المان جنبه نمایشی، هنری و زیبایی دارند و در آن هدف انتقال مطلب و پیام رساندن به مخاطب وجود ندارد. این المان تشکیل شده از برخورد توده ها، احجام، اجزاء سازه ای و صفحات هستند که تنها به لحاظ ویژگی های زیبایی شناسانه و تعادل بصری و هنری می توانند با گروهی خاص از انسان ها ارتباط برقرار کنند.

۲- المان بیانی (یادمان): در این نوع از المان برای بیان مطلب خاص استفاده می شود در نتیجه مفهومی در ورای آن وجود دارد و طراح اثر به دنبال انتقال پیام به مخاطب می باشد.

این پیام می تواند در مورد ویژگی های خاص مکان قرار گیری المان باشد و یا اتفاقی که در آن مکان افتاده و … . ویژگی مهمی که این نوع المان دارد به بیان پیام به صورت عام به طوری که قابل فهم برای عموم مردم باشد، طراحی می شود به عبارت دیگر می توان گفت افرادی که از هنر هم سررشته چندانی ندارد نیز می توانند با این نوع المان ارتباط برقرار کنند و لذا دقت نظر طراح در خوانایی و شیوایی بیان مطلب در عین انتزاعی بودن فرم ها و استفاده از آرایه های معمارانه از اهمیت والایی برخوردار است.

مثلا المان مدافعان سلامت که به مناسبت روز پرستار در روبروی بیمارستان امام خمینی نصب شده است از جمله این المان ها می باشد که در جهت قدردانی از مدافعان سلامت در اردبیل نصب شده است. این المان در واقع یادآور فداکاری و تلاش دلسوزانه مدافعان سلامت است که به شکل زیبا طراحی و نصب شده است.

نصب اینگونه المان های در فرهنگسازی مسائل مختلف نیز بسیار تاثیر گذار است مثلا المان اهدای خون در اردبیل با هدف ترویج فرهنگ نوع دوستانه و انسان دوستانه است.

یا المانهای ویژه محرم که با هدف انتقال مفاهیم قیام حسینی و ترویج فرهنگ عاشورایی در ورودی شهر، میدان عالی قاپو به عنوان مرکز عزاداری اردبیل، صحن بیرونی امامزاده سیدصدرالدین، چهارراه بازار و ورودی شهیدگاه و… نصب شده بود از جمله این المان ها است.

المان هایی هم که در عید نوروز در شهیدگاه اردبیل و در ورودی های شهر نصب شده بود نمونه ای بارز اینگونه المان ها می باشد که خاطره خوشی را در بین شهروندان رقم زده بود.

۳- المان عملکردی (مبلمان شهری): این نوع المان در حیطه مبلمان شهری کاربرد دارد. این نوع از المان تا حدی از تعاریف فوق فاصله می گیرد از این نظر که بحث عملکرد به میان آمده و برای ما محدودیت هایی به لحاظ قوانین فرمی ایجاد خواهد نمود و در این مرحله خلق فضا با استفاده از همان آرایه ها و عناصر بصری را خواهیم داشت. این نوع از المان به نسبت انواع دیگر آن به تعداد زیاد از آن در شهر استفاده می شود. چرا که عنصر عملکرد ایجاب می کند در هر مکانی که نیاز به موضوع مورد نظر باشد نمونه ای از آن وجود داشته باشد به طور مثال ایستگاه های اتوبوس، مترو، کیوسک های تلفن، دکه های روزنامه فروشی، سردرها و مکان های خدمات و اطلاع رسانی در سطح شهرها و همچنین انواع چراغ ها و تاسیسات خاص شهری.
قابل ذکر است می توان از انواع المان های ذکر شده به صورت تلفیقی از دو یا حتی هر سه نوع شکل استفاده نموده و به صورت تلفیقی طراحی نمود یعنی المانی جنبه نمایش- بیانی داشته باشد یا بیانی – عملکردی یا نمایشی- عملکردی و حتی مواردی نیز وجود دارد که هر سه نوع این مفاهیم در آن ها به چشم می خورد.