کاشت 4 میلیارد درخت عملیاتی می شود؟

شهرخوان: یک میلیارد اصله درخت قرار است تا پایان سال 1406 در ایران کاشته شود. این طرح گامی جدی برای احیای جنگل‌های ایران، احیای مراتع، بیابان‌زدایی، کنترل توفان‌های گردوغبار و تامین نیاز صنایع به چوب موردنیاز به جای جنگل‌تراشی در ایران است که در دولت سیدابراهیم رئیسی آغاز شده است.

این طرح با هدف کاهش گازهای گلخانه‌ای، جلوگیری از تخریب منابع طبیعی و سرزمین و در راستای انجام تعهدات بین‌المللی برنامه‌ریزی از سال آینده اجرا می‌شود. قرار است این برنامه راهبردی 4 ساله (1406-1402) با کمک‌های مردمی (از افراد تا صاحبان صنایع) و مدیریت سازمان منابع طبیعی اجرایی شود.

براساس ارزیابی‌های صورت گرفته از سوی متخصصان جنگل، ایران تا همین 100 سال قبل 20میلیون هکتار جنگل داشت، اما با آغاز سده جدید با رخ‌نمایی جنگ‌ها، نیاز مردم به هیزم برای پخت‌وپز و تامین گرما و انرژی فسیلی در نیمه نخست قرن جدید و پس از آن با توسعه شهرها، صنایع و تغییر کاربری جنگل‌ها به زمین‌های کشاورزی و ویلاسازی و… و البته در 2 دهه اخیر با سدسازی‌های فراوان بیش از 8میلیون هکتار از جنگل‌های خود را از دست داد. حالا ایران مانده است و 12میلیون هکتار جنگل در شمال، جنوب و مرکز؛ رقمی که قرار است با اجرای موفق طرح کاشت یک‌میلیارد اصله درخت 3میلیون هکتار عرصه جنگلی به خاک ایران اضافه کند و مساحت جنگل‌های کشور را به 15میلیون هکتار برساند.

مشارکت ایران برای کاشت یک میلیارد درخت، بخشی از برنامه جهانی کاشت یک تریلیون درخت تا سال 2030 است. این طرح با استقبال بسیاری از کشورها مانند عربستان مواجه شده و این کشور تصمیم گرفته تا سال2030، 50میلیارد درخت بکارد که 10میلیارد را در داخل مرزهای خودش و 40میلیارد را در خارج از مرزهای خودش خواهد کاشت.

برخی از منتقدان طرح معتقدند که این طرح بزرگ‌تر از آن است که بتوان در 4 سال آن را به جایی رساند، اما متولیان منابع طبیعی کشور معتقدند از آنجایی که سرعت پدیده بیابان‌زایی به‌مراتب بیشتر از سرعت مقابله کردن با این پدیده است، نمی‌توان دست روی دست گذاشت. باید به طبیعت کمک کرد تا با وجود برداشت‌ها، احیا شود.

رضا احمدی، مدیر طرح کاشت یک میلیارد درخت که در رویشگاه زاگرسی 32سال نهال پرورش داده و تجربه زیادی برای اجرای جنگل‌کاری در استان‌های کشور به‌دست آورده معتقد است این کار شدنی است اگر همه پشت آن بایستیم.

با توجه به وضعیت رویشگاه‌های کشور چه گونه‌هایی قرار است در این طرح کاشته شود؟

در 5 ناحیه رویشی کشور ۱۴.۳میلیون هکتار رویشگاه‌های جنگلی داریم. این جنگل‌ها 8.7درصد از اراضی را شامل می‌شود. بخش عمده‌ای از این جنگل‌ها ارگانیک(طبیعی) است و کسی آن را آبیاری نمی‌کند. انتخاب گونه‌ها با الهام از طبیعت است. علاوه بر انتخاب گونه، پرورش نهال گونه‌ها یعنی سازگار کردن آنها با خشکسالی‌های پیاپی، فقر خاک، تنش‌های زیست‌محیطی، سازگاری با ارتفاع از سطح دریا و مطابقت با نقشه‌های دما و بارش، عرض جغرافیایی و در کل شرایط رویشی منطقه مدنظر بوده است. در این کار از کمک محققان با تجربه مؤسسه تحقیقات جنگل و مراتع کشور استفاده شده است. با توجه به اینکه ایران در منطقه خشک زمین قرار دارد و میزان تبخیر در اینجا بسیار بالاست و به نسبت وسعت سرزمین، جنگل‌های کمی داریم پرسش اصلی این بود که آیا باید دست روی دست بگذاریم و کاری نکنیم؟ رمزگشایی از طبیعت به ما نشان می‌دهد که طبیعت درون خود پدافند غیرعامل دارد. به‌طور مثال در سال‌های گذشته دیدیم که بخشی از درختان بلوط به‌دلیل افزایش دما و بروز پدیده گردوغبار و کمبود بارش از دست رفت. ولی در همین شرایط درختان زالزالک، بنه، شن، تای، کیکو و پایه‌های مقاوم بلوط از بین نرفت. هیچ‌ گونه غیربومی در استان‌ها کاشته نخواهد شد و با توجه به شرایط بارندگی‌ها و مدل‌های تغییرات و آشفتگی‌های اقلیمی که دنیا درگیر آن است عمل خواهیم کرد.

آب مورد نیاز این طرح را از کجا تامین خواهید کرد؟ آیا به منابع آبی فشار مضاعف نخواهد آورد؟ پاشنه آشیل طرح‌های جنگل‌کاری، نگهداشت درختان است. ضمن اینکه نهال در چند سال اول در تنش‌های آبی بسیار آسیب‌پذیر است؟

این کشور در قرن‌های گذشته تجربه خشکسالی‌های طولانی را داشته است. هم‌اکنون ما مناطق خشک و فراخشک بسیاری داریم. نحوه مدیریت سنتی آب در استان‌های یزد، اصفهان، سیستان و بلوچستان و بخش‌های زیادی از خوزستان نشان می‌دهد که می‌توان از این خشکسالی‌ها عبور کرد. اگر بتوانیم فرایند پیچیده و حساس تولید بذر، کاشت در گلدان و کاشت نهال در عرصه را به‌صورت علمی ادامه دهیم و از مشارکت مردم برای نگهداشت آن استفاده کنیم، می‌توانیم از چالش منابع آبی عبور کنیم. به‌طورمثال گونه‌هایی مثل بلوط، کیلکوم، شمر، تای، بنه و زالزالک که قرار است در زاگرس کاشته شوند گونه‌هایی هستند که از طبیعت همان منطقه به‌دست آمده‌اند در نتیجه درجه سازگاری آنها اثبات شده است. ضمن اینکه یک میلیارد درخت به مرور زمان کاشته خواهد شد و ما در این فاصله اشکالات کار را خواهیم گرفت.

چه تغییراتی باید در درخت‌کاری بدهیم؟

بدون تامین آب پایدار نباید درخت‌کاری صورت بگیرد. کاشت نهال در پاییز نیاز آبی نهال‌ها را در آینده به حداقل می‌رساند. میزان و دفعات آبیاری طی زمان باید کاهش یابد و آب مورد استفاده نیز باید از پساب‌های تصفیه شده صورت بگیرد. ما ظرفیت رواناب را نادیده می‌گیریم. بیش از ۵۰درصد از باران‌ها تبدیل به رواناب و سیلاب در پایین‌دست می‌شود. عملیات فنی کاشت درختان باید به‌گونه‌ای باشد که نهال بیشترین آب را جذب کند. تلفیق نهال‌کاری و آبخیزداری حتی در مناطق شهری می‌تواند این طرح را موفق کند. از آنجا که سطح تبخیر در کشور بالاست و بادهای شدید منجر به خشکی بستر خاک می‌شود باید نحوه کاشت را نیز تغییر داد. پیش از این نهال در عمق ۳۰سانتی‌متری سطح زمین کاشته می‌شد اما حالا باید این عمق افزایش یابد. به استان‌ها اعلام کرده‌ایم با توجه به خط رطوبتی خاک، گونه‌های مختلف را در عمق بیشتر بکارند. در ایلام با کاشت درختان در 1.2متر از سطح زمین و قرار دادن بالشتک خاکی نهال را از دسترس خورشید دور نگه داشته و نتایج بهتری به‌دست آورده‌ایم. استفاده از تجهیزات جاذب آب به‌دلیل هزینه بالا ممکن نیست، ولی باتوجه به توصیه اهالی بومی گونی کنفی و پنبه‌ای دور ریشه گیاه می‌کشیم تا آب بیشتری در زمان بیشتری نگه دارد. از لاش‌برگ‌های منطقه نیز استفاده شده تا مانع از نفوذ سریع آب در خاک شود، از کود پوسیده دام کوچک به‌عنوان سلولز در ریشه نهال استفاده کردیم تا علاوه بر رساندن مواد آلی به خاک منجر به نگهداشت آب در دمای بالا شود.

طرح درنهایت چه مشکلاتی را برطرف خواهد کرد؟

این طرح یک طرح چند منظوره است. مهم‌ترین ویژگی‌اش این است که جنگل‌های کشور را افزایش و حفاظت از جنگل‌های موجود را تا حدودی تضمین می‌کند. کاشت سالانه ۲۵۰میلیون نهال در عرصه‌های طبیعی کشور توسط معتمدین محلی و نیروهای سازمانی منابع طبیعی ضریب حفاظت را افزایش می‌دهد.

سال‌هاست که بهره‌برداری از جنگل‌های کشور متوقف شده که کار بسیار خوبی هم بود. ولی صنایعی داریم که کارشان با چوب است و مجبورند خمیر چوب را با خارج کردن ارز وارد کنند. در این طرح بیش از ۳۰۰هزار هکتار برای کاشت درختان سریع‌الرشد درنظر گرفته‌ایم. صاحبان صنایع درختان را می‌کارند و نگهداری و بهره‌برداری می‌کنند. سازمان منابع طبیعی فقط نظارت را بر عهده دارد.‌ این به معنی واگذاری دائمی زمین نیست. تاکنون 6میلیون هکتار عرصه ملی به صنایع داده شده است. براساس ماده 22فصل سوم از ضوابط واگذاری اراضی ملی، افرادی که زمین به آنها واگذار می‌شود موظفند 25درصد از آن عرصه را فضای سبز ایجاد کنند. 25درصد یعنی 1.5میلیون هکتار. بنابراین اگر در هر هکتار هزار اصله درخت کاشته شود، بدین معناست که براساس زمین‌هایی که تاکنون واگذار شده، صنایع باید 1.5میلیارد نهال کاشته باشند. صنایع می‌توانند با بازچرخانی حقابه‌ نیز از درختان نگهداری و در فرایند زراعت چوب سود کسب کنند.

بنابراین کاشت یک میلیارد اصله درخت، منافع مالی زیادی برای صنایع و منابع طبیعی کشور دارد.‌