تبعات انقلاب سفید شاه آغاز پایان تولید روستایی

حسین بشیری گیوی

پس از جنگ جهانی دوم “مارشال” طرح اقتصاد سیاسی را برای جامعه جهانی طراحی و اجرا نمود. نتیجه طرح مارشال برای دنیا دوقطبی شدید و آغاز جنگ سرد بود. در ایران شاه طرح مارشال را در غالب انقلاب سفید اجرایی نمود. انقلاب سفید شاه آغاز پایان تولید روستایی و آغاز مهاجرت روستائیان به شهرها خصوصا حاشیه شهرها و ایجاد حاشیه نشینی و آلونک نشینی در ایران می باشد. انقلاب سفید شاه باعث شد که شبه توسعه در شهرها یعنی در تبریز و تهران و مشهد و اصفهان و… عملیاتی شود. در واقع در انقلاب سفید سه کار اصلی را شاه در ایران بنیان گذاشت. اول اینکه زمین های بزرگ را به زمین های کوچک تقسیم کرد. با این کار کمر تولید روستایی را شکست. دوم اینکه به برخی شهرها توجه بسیار داشت و برخی صنایع در شهرها بنیان گذاشته شد . سوم اینکه مهاجرت به شهرها آغاز شد. شاه با انقلاب سفید یا همان طرح مارشال تمام نگاه خود را به سمت گسترش شهرنشینی معطوف کرد و تمامی امکانات رفاهی ، بهداشتی ، تفریحی ، فرهنگی ، اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی به شهرها اختصاص یافت.

سیاست گسترش شهرنشینی و تقطیع زمین های بزرگ به زمین های کوچک در روستاها زمینه فقر گسترده در روستاها را آغاز کرد و به مرور زمان بسیاری از روستاها حتی خالی از سکنه شدند و در مقابل حاشیه شهرها گسترش پیدا کرد. متاسفانه پس از انقلاب ۵۷ این سیاست گسترش شهرنشینی و متمرکز شدن حداکثر امکانات در کلان شهرها باعث تشدید وضعیت گردید. با چنیین رویکردی امکانات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی و… در کلان شهر ها افزایش یافت و در مقابل روستائیان حتی راه ارتباطی مناسب هم نداشتند. تمرکزگرایی که دنبال طرح مارشال و انقلاب سفید بود بین شهر و روستا واریانس وحشتناکی ایجاد کرد و نتیجه این سیاست خانمان سوز وجود حاشیه نشینی بسیار بزرگ و زیر خط فقر قرار گرفتن بیش از یک سوم جمعیت شهرها گردید. میزان آسیب های اجتماعی در شهرها و حاشیه شهرها افزایش پیدا کرد و روستاها خالی از سکنه گردید.

تمرکزگرایی مارشال گونه هم به روستاها آسیب جدی وارد کرد و هم شهرها را ملتهب نمود. در حالیکه در اروپا و آمریکا و حتی کشورهای کمونیستی بیشتر امکانات را به روستاییان می دهند تا با کمک تکنولوژی های مدرن بر میزان محصولات کشاورزی و دامداری و باغداری افزوده شود.

ادامه طرح تقطیع کردن زمین های کشاورزی هم اکنون هم در جای جای ایران زمین ادامه دارد. زمین داران کوچک یا زمین ها را بلااستفاده گذاشته اند و یا اینکه به شیوه سنتی کشاورزی می کنند.

بعنوان مثال یکی از روستاهای خلخال به نام نمهیل داری باغات بسیار بزرگ با میوه های منحصربه فرد به خاطر نداشتن راه ارتباطی مناسب بیشتر محصولات از بین می روند. حال شهرستان خلخال دارای راه ارتباطی مناسبی نیست حال توجه کنید که روستاهای خلخال در چه وضعیتی قرار دارند. اینگونه سیاست های ناعادلانه در گام اول باعث مهاجرت به شهرها و در گام دوم از بین رفتن سرمایه های عظیم روستایی می شوند.

در هر روی برای برقراری توازن و ایجاد عدالت توزیعی و برای برون رفت از بحران های بوجود آمده تنها راهکار ایجاد امکانات در روستاها و آغاز مهاجرت معکوس به روستاها می باشد. اگر این سیاست از سوی دولت اجرایی شود در گام دوم روستائیان با ایجاد تعاونی زمین های کوچک را باید به زمین های بزرگ تبدیل و با کشاورزی مدرن و یکپارچه میزان تولید افزایش یافته و بر میزان بهره وری افزوده می شود. البته دنبال کردن این سیاست در شرایط کنونی محال به نظر می رسد ولی چه باید کرد تنها راهکار برای برون رفت از وضعیت فعلی محسوب می شود. توجه به روستاها و توزیع امکانات رفاهی و تکنولوژیکی در بین روستاها باید زیربنای تصمیمگیری دولتمردان باشد.