بررسی پیامدهای تبعیض فرزندان از نظر آیات و روایات

تبعیض بین فرزندان، رفتاری آسیب زا و چالش برانگیز از سوی والدین در تعامل با فرزندان است و عامل مهمی در ایجاد زخم های عمیق روحی در آن ها می شود. هر چند مقایسه و رقابت، امری است که همیشه بین بچه های یک خانواده وجود دارد اما ممکن است والدین نیز با رفتارهای ناخودآگاه خود، به آن دامن بزنند و عملا فضای ناسالم و تبعیض آمیزی را بر خانواده حاکم کنند.

گاهی والدین به دلایل منطقی یا غیرمنطقی بین فرزندان تبعیض قائل می‌شوند، این مسئله از منظر اسلام نتیجه‌های منفی همچون ناهنجاری های اخلاقی را درپی دارد.

خداوند متعال در آیه هشتم از سوره مبارکه مائده می‌فرماید: «اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ؛ عدالت کنید که به پرهیزگارى نزدیک‌تر است و از (معصیت) خدا بپرهیزید که از آنچه انجام مى‏دهید، با خبر است.» بر اساس این آیه شریفه، عدالت شرط اساسی برای انجام هر برخورد و قضاوتی است که موجب می‌شود حقوق افراد محفوظ بماند.

نکته قابل توجه در مورد رعایت عدالت در بین فرزندان این است که عدالت داشتن میان آن‌ها و تفاوت قائل نبودن در بین ایشان، به این مفهوم نیست که پدر و مادر از نظر تأمین نیازهای مادی و شیوه اظهار محبت و علاقه نسبت به فرزندان خود به یک صورت رفتار کنند و به عنوان مثال، تمام لوازم مورد نیازی را که برای فرزند نوجوان خود فراهم کرده‌اند، در اختیار کودک پنج شش ساله هم قرار بدهند.

پیامبر اکرم (ص) که در این مورد می فرماید: «در میان فرزندان خود عدالت را مراعات کنید. همان گونه که دوست دارید در نیکی و لطف به شما، به عدالت رفتار کنند»، خاطرنشان کرد: براساس آیات قرآن و روایات اهل بیت(ع) فرق گذاشتن بین فرزندان گناه کبیره است، لذا والدین باید دقت کنند بین فرزندان خود تبعیض قائل نشوند.[1]

تفاوتگذاری و تبعیض در مسایل روزمره زندگی، به هر صورتی محکوم و آسیب زاست. از این رو، باید از تبعیض پسر و دختر، بزرگ و کوچک، موفق و ناموفق و… بپرهیزیم.

برخوردهای تبعیض آمیز یا تفاوت گذاشتن های بدون دلیل، از جمله مواردی است که ممکن است فضای حسادت، درگیری یا انتقام را در بین فرزندان ایجاد کند.

در روایتی آمده است: پدرى با دو فرزند خود شرفیاب محضر رسول اکرم (ص) بود. آن پدر یکى از فرزندان را بوسید و به فرزند دیگر اعتنا نکرد. پیامبر اکرم (ص) که این رفتار نادرست را مشاهده کرد، به او فرمود: «چرا با فرزندان خود به طور مساوى رفتار نمی کنى؟». [2]

ابراز محبت به فرزندان نباید تبعیض آمیز باشد. اگر واژه ای را در مورد یکی از فرزندان بکار می برید، سعی کنید همان لفظ یا مشابه آن را برای دیگران هم بکار ببرید.

امام علی(ع) در روایتی می فرمایند: «أزجر المسییء باحسان المحسن»، «گناهکار را با پاداش دادن به نیکوکار تنبیه کن!»[3]

بزهکار و گناهکار را با احسان و پاداش دادن نیکوکار زجر وکیفر بدهید تا آنان احساس کنند که پدر و مادرشان، به طور یکسان در برابر نیکوکار و گناهکار برخورد نمیکنند.

کم گذاشتن فرزندان در مورد نیاز به مهر و محبت، موجب می شود که فرزندان بیشخصیت، کماراده, ناکام، عقده ای بار بیایند. حد متعادل مهرورزی همانند نیاز به محبت، یک امر فطری است.

امام صادق (ع) میفرماید: پست ترین پدر و مادرها کسانی هستند که دوستداری و مهرورزی به بچه هایشان،آنها را به افراط بکشاند.

امام صادق (ع) فرمود: «بین فرزندان خود به عدالت رفتار نمایید همان طور که مائلید فرزندان شما و مردم، بین شما به عدل و داد رفتار کنند». [4]

تبعیض بین فرزندان و توزیع غیرعادلانه محبت بین آن ها، رفتاری ناخودآگاهانه و به شدت مخرب است و باعث می شود فرزند تبعیض دیده، دچار حس حقارت، تنهایی، بی اعتمادی و کمبود محبت شده و بر روند رشد شخصیتی او تاثیر منفی عمیقی می گذارد.

یکی از اصحاب امام رضا (ع) از آن حضرت پرسید: یک مردى بعضى از فرزندانش را بر بعضى برترى می دهد و یا یکى را از دیگرى بیشتر دوست مى دارد. آن حضرت فرمود: «آرى، حضرت صادق (ع) نیز این طور رفتار می کرد و به محمد علاقه بیشترى نشان می داد، و حضرت موسى بن جعفر (ع) نیز به احمد علاقه داشت و او را بر دیگر فرزندانش فضیلت می داد». آن شخص می گوید: هنگامى که از جاى خود برخاستم عرض کردم: قربانت گردم مردى دخترش را از پسرش بیشتر دوست دارد؟ آن حضرت فرمود: «دختر و پسر با هم مساوى هستند». [5]

بنابر این، از روایات و احادیت فهمیده می شود: 1. تفاوت میان فرزندان به جهت مزیّت و فضیلت اخلاقی و معنوی اشکال ندارد؛ 2. دختر یا پسر بودن فرزند مزیّت به حساب نمی آید؛ زیرا از جهت فرزند بودن مساویند.

[1] . علامه طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۲۲۰

[2] . عاملی، حرّ، وسائل الشیعه، ج 21، ص 486، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، چاپ اول، 1409ق.

[3] نهج البلاغه، 1379: کلمات قصار،177

[4] . مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 101، ص 92، نشر اسلامیه، تهران، سال چاپ: مختلف، نوبت چاپ: مکرر.

[5] . وسائل الشیعه، ج 21، ص 487