چطور به بچه‌ها رویا داده و تقویت کنیم؟

بسیاری از والدین بعد از شنیدن این جمله از فرزندشان که «بابا (مامان)، من آرزو دارم که…»، صحبت او را قطع می‌کنند یا توجهی به ادامه جمله فرزندشان ندارند. این در حالی است که یکی از بزرگ‎ترین مسئولیت‌های والدین این است که به کودکان خود بیاموزند که باید رویاهای‌شان را جدی بگیرند و در راه رسیدن به آن آرزوها و رویاها تلاش کنند. امروز یعنی 25 سپتامبر، روز جهانی رویاست.

در روز جهانی رویا، مردم به آرزوهای‌شان فکر می‌کنند و این‌که چطور با ایجاد یک‎سری تغییرات مثبت بر اساس توانمندی‌هایشان، می‌توانند به آن‌ها دست یابند. به همین بهانه و در این پرونده، از ضرورت داشتن رویا و آرزو در کودکی خواهیم گفت. همچنین توصیه‌هایی به والدین خواهیم داشت که چطور در این مسیر به فرزندشان کمک کنند و برای تقویت و تحقق‌بخشی به آرزوهای آن‌ها چه کنند؛ با ما همراه باشید.

چرا کودک باید آرزو داشته باشد؟

یک کارشناس‌ارشد ادبیات کودک‌و‌نوجوان که سال‌هاست در کانون پرورش فکری فعالیت‌های فرهنگی‌و‌ادبی انجام می‌دهد، به سوالات ما درباره جایگاه رویا پاسخ می د‌هد

«عزت صدیقی لویه»، کارشناس‌ارشد ادبیات کودک و نوجوان، سال‌هاست با اعضای کودک و نوجوان در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فعالیت‌های فرهنگی و ادبی انجام می‌دهد و با دنیای بچه ها آشنایی زیادی دارد. از او می‌پرسم که رویا چرا آن‌قدر مهم است که یک روز در جهان برای آن نام‎گذاری شده است؟ و چرا رویا‌پردازی برای کودکان مهم‌تر است؟ در ادامه پاسخ‌های او به سوالات ما را خواهید خواند.

در روز جهانی رویا هستیم، به عنوان کسی‌که ارتباط زیادی با بچه‌ها داشتید به ما بگویید رویا دقیقا چیست؟

رویاپردازی حالتی ذهنی است که فرد را از دنیای واقعی خارج می‌کند و در دنیای ذهنی خود به ساخت و پرداخت یا تصور اشیا، نمادها یا رویدادهایی می‌برد که در آن لحظه وجود ندارند. رویاپردازی و خیال‌پردازی اصلا مذموم و ناپسندیده نیست. من در حوزه روان‌شناسی بزرگ‎سال تخصص ندارم اما با یک جست‌وجوی ساده پژوهشی متوجه می‌شویم که اگر خیال‌بافی، فرد را پیوسته از دنیای واقعی جدا نکند و زندگی او را تحت تاثیر قرار ندهد، حتی در بزرگ‎سالی هم می‌تواند ایده‌های فراوانی در حل مسئله به فرد بدهد.
خب اصلاً چرا بچه‌ها باید رویا داشته باشند؛ به چه درد آن‌ها می‌خورد؟

دنیای پر از رنگ و زیبایی کودکان به شدت به رویا و خیال‌پردازی نیاز دارد. کودکان باید در ذهن خود موجودات، مکان‌ها و اتفاق‌های غیرواقعی را پرداخت و پردازش کنند. همین که کودک در دنیای خیالی خود با موجودات و افراد غیرواقعی سخن می‌گوید، به تثبیت زبان‌آموزی او کمک می‌کند و توانایی کودک را برای مهارت حل‌مسئله تقویت می‌کند. وقتی کودک شروع به رویاپردازی می‌کند، ذهن او به قلمرو ناشناخته‌ها می‌رود، قلمرویی که امکانات آن بی پایان و بی نهایت است. این تمرین ذهنی، کودکان را در همراهی و ارتباطات اجتماعی با دیگران بسیار کمک می‌کند. نقاشی‌های متفاوت، متن‌های خیالی و دست‌سازه‌های کودکان که رنگ و بوی واقعی ندارند محصول همین رویاپردازی کودکان است که در اشکال مختلف دیده می‌شود. خانواده‌ها هرگز نباید فکر کنند که خیال‎پردازی کودکان، اتلاف وقت است بلکه آن را دروازه خلاقیت و پرورش فکر کودکان بدانند.

حالا که می‌دانیم رویا چه اهمیتی در زندگی بچه‌ها دارد بفرمایید چطور به بچه‌ها رویا بدهیم و داشتن رویا را در آن‌ها تقویت کنیم؟
می‌پرسید که چطور به بچه‌ها رویا بدهیم؟ مثل این است که بگوییم چطور به بچه‌ها بازی یاد بدهیم؟ شما یک حیاط یا زمین بازی به کودک بدهید، خودش به شکل‌های مختلف و به مراتب بهتر از شما بازی را خلق می‌کند. درِ کابینت را باز کنید و ببینید یک قابلمه چه وسیله بازی خوبی است! گاهی هواپیما می‌شود و گاهی کشتی. یک‎بار کلاه جنگی می‌شود و لحظه‎ای بعد میز فروشنده! بزرگ‌ترها می‌توانند به کودک این لطف را بکنند و از مسیر رشد طبیعی بچه‌ها کنار بروند و همان امکانات مورد نیاز و اولیه برای حیات یک انسان را آماده کنند. اگر علاقه فرزند خردسال‌تان را به نقاشی دیدید و او را مجبور کردید همان که می‌بیند را نقاشی کند عشق او به نقاشی را خاموش کرده‌اید. فقط برای او ابزار باکیفیت نقاشی تهیه کنید و اجازه بدهید او آدمک‌هایی با دست و پاهای کوتاه و بلند، خورشید با شعاع‌های آبی و دخترهایی با یک دامن بلند بکشد. این همان رویایی است که در ذهن کودک است. بنابراین به عنوان والدین به ذهن کودک خلاق، کادر ندهید؛ یعنی نگویید که خورشید فقط زرد است و آن بالاست؛ دریا نمی‌تواند از ابر به سمت زمین حرکت کند. این قواعد کلی، دنیای رویایی کودکان را خاموش می‌کند و گلدان را فقط با یک حجم و کادر مشخص می‌بیند که روی میز قرار گرفته است. آیا نقاشان مینیاتور که گل‌های ماورایی و شگفت را نقاشی کرده‌اند، نمی‌توانستند صرفا همین گل‌های زیبا را نقاشی کنند؟ آیا اگر انسان‌ها، همه تابع کادر و قالب بودند ما امروز می‌توانستیم در زیر آب‌ها زندگی کنیم؟ بر روی ابرها پرواز کنیم و روی ماه قدم بزنیم؟ ردپای بسیاری از اختراعات به رویاپردازی دوران کودکی می‌رسد. زندگی‎نامه ابوعلی سینا و دوران کودکی او را بخوانید می‌بینید دوران کودکی چطور در بزرگ‎سالی موثر است. اما مهم‎ترین کاری که برای تقویت رویاپردازی در کودکان می‌شود انجام داد کتاب‎خوانی است.
چرا کتاب خواندن این قدر برای بچه‌ها ضروری است؟

کتاب خواندن مفید است و سن و سال نمی‌شناسد؛ اما برای کودکان بسیار مهم‎تر و موثرتر است. کتاب خواندن دنیای ذهنی بچه‌ها را برایشان بازگو می‌کند. بچه‌ها با کتاب‎خوانی یاد می‌گیرند چطور رویاپردازی کنند. چطور آدم‌ها و اتفاقات بهتری را به رویاهایشان راه بدهند و چطور از آن‌ها حرف بزنند و ایده‌هایشان را بنویسند. من سال‌هاست که نامه‌های بچه‌ها را می‌خوانم و از رویاها و دنیای پر از خیال آن‌ها شگفت‌زده می‌شوم. دنیای آن‌ها سرشار از انواع دوست‌های خیالی است که در مواقع مختلف به کمک آن‌ها می‌آیند. مداد خیالی آن‌هاست که درست به وقت و به موقع در جواب دادن سوال سخت ریاضی کمک‌شان می‌کند. البته بسیار دیده‌ام بچه‌هایی که رویاهای خودشان را فراموش کرده‌اند و شغل پدر و حل مسائل خانوادگی رویای آن‌ها شده است و این البته نگران‌کننده و هشداردهنده است. همیشه در پاسخ نامه‌هایم به بچه‌ها می‌گویم که پدر و مادرها می‌توانند مشکلات را حل کنند و اصلا لازم نیست تو نگران باشی. اما کاش می‌توانستم به والدین بگویم روزهای پر از رنگ و خیال را از بچه‌ها نگیرید. مشکلاتی که در خانواده و در جوار کودکان مطرح می‌شود، در ذهن آن‌ها بسیار پررنگ‌تر و جدی‌تر است.

شما در کانون پرورش فکری کودکان هم فعال هستید؛ فعالیت‌های این نهاد، چطور می‌تواند در این زمینه کمک کند به خانواده‌ها تا بچه‌ها رویاهایی درست انتخاب کنند؟

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان سازمانی فرهنگی هنری است که به کودکان و نوجوانان خدمات متنوعی ارائه می‌دهد. این جا همان دنیای رنگ و نشاط و شادی است که کودکان به دنبالش هستند. هدف اصلی کانون، پرورش فکر و خلاقیت کودکان است. تمام کارگاه‌ها با همین هدف برگزار می‌شود. این کارگاه‌ها در مکان استانداردی که در میان قفسه‌های کتاب کودک و نوجوان است برگزار می‌شود. کتاب‌ها توسط برجسته‌ترین نویسندگان و مترجمان و تصویرگران و با بالاترین کیفیت چاپ منتشر می‌شود و این کتاب‌ها در دسترس کودک و نوجوان است. مربیان کانون، صرفا کتابدار نیستند بلکه مربی فرهنگی، هنری و ادبی هستند. آن‌ها با دنیای کودک کاملا آشنا هستند. به کودکان کمک می‌کنند تا همچنان که در مسیر رشد طبیعی خود هستند از طریق رنگ و نقاشی، با گِل و سفال، با نوشتن خلاق و بازی‌های خلاقانه با نمایش و … فکر و خلاقیت خود را پرورش بدهند. پرورش فکر و خلاقیت معیار است. این اتفاق در تمامی کارگاه‌ها با ابزارهای مختلف رخ می‌دهد. از همه مهم‌تر کتاب است. کتاب‌هایی که در معرض کودکان و نوجوانان است. این‌جا کتابخانه یا سالن مطالعه نیست که همه در سکوت مطلق، کتاب‌ها را مطالعه کنند بلکه کودک آزاد است تا با دوستانش در این فضا بازی‌های خلاقانه کند. آن‌ها رویاهای خود را در قالب نمایش خلاق نشان می‌دهند. یک آدم فضایی می‌شوند یا یک ابرقهرمان. اگر به برگزیده شدن کودکان در جشنواره‌های بین‌المللی سری بزنید، می‌بینید که کانون پرورش فکری چطور به رویاها و خیال‌های کودکان در قالب‌های مختلف میدان داده و کودکان دنیای خیالی و شگفت‌شان را به تصویر کشیده‌اند. کارگاه‌های ادبی شامل نوشتن خلاق برای کودکان، کارگاه‌های شعر و داستان برای نوجوانان، کارگاه‌های هنری شامل عکاسی، نقاشی، سفال، نمایشنامه نویسی، پویانمایی، سرود و فعالیت‌های متنوع و متعدد فرهنگی شامل روخوانی کتاب، شعرخوانی، نمایش خلاق، کاردستی، انواع بازی‌های گروهی و رومیزی و فکری و بحث آزاد، فعالیت پژوهشی و نجوم و … بعضی از این فعالیت‌ها و کارگاه‌ها هستند. کودکان و نوجوانان در فضایی دوستانه و شاد در کارگاه‌های متعدد شرکت می‌کنند و با دنیایی از فکر و ایده آشنا می‌شوند و آن را تجربه می‌کنند.