رفتار درست در مواجهه با لجبازی کودک

نویسنده: مهدیه تقوی راد

لجبازی در کودکان مرحله‌ای اجتناب‌ناپذیر از رشد آنهاست و در کودکان نوپا به‌حدی شایع است که بسیاری از والدین را به دردسر می‌اندازد. اما نکته مهم در کنترل لجبازی کودکان رفتار درست و منطقی در مواجهه با این رفتار کودک است چرا که نوع رفتار والدین در ذهن کودک حک می‌شود و برخورد مناسب با لجبازی می‌تواند به کاهش احتمال بروز آن در آینده کمک کند. شروع لجبازی کودکان معمولا پس از یک سالگی بوده و در حدود 3 سالگی به اوج خود می‌رسد به‌طوری که اگر والدین نحوه صحیح برخورد با لجبازی در کودکان را در پیش نگیرند با مشکلات زیادی در تربیت فرزند خود روبه‌رو می‌شوند.

ابراز خشم یکی از رفتار‌های شایع در کودکان لجباز است که با رشد کودک، با رفتارهایی همچون نافرمانی نیز همراه می‌شود. عدم‌کنترل این رفتار کودک توسط والدین سبب باقی‌ماندن این خصیصه در کودک می‌شود که حتی تا سنین مدرسه نیز ادامه پیدا کرده و سبب بروز مشکلات تحصیلی کودک نیز می‌شود.

دفاع از خواسته‌های شخصی و توانایی مقابله با خواسته‌های دیگران توسط کودک مسئله‌ای ضروری است اما آن‌چیزی که از آن به لجبازی نام برده می‌شود، تداوم دفاع از خواسته‌های خود و مقابله با خواسته‌های دیگران است. زمانی که والدین در مقابل رفتارهای نادرست کودک خود رفتار مناسبی را نشان ندهند یا اگر کودک برای خواسته‌های خود دادو فریاد کرد و والدین خواسته او را اجابت کردند، ‌همین مسئله باعث می‌شود که این رفتار منفی در کودک تقویت شود. نکته‌ای که نباید از نظر دور داشت این است که والدین با دیدن رفتار نادرست و لجبازی نباید با کودک رفتار نامناسب داشته باشند، حتی اگر به‌عنوان یک والد از رفتار نامناسب کودک خود خشمگین شده باشید، باید پس از مکث و ایجاد آرامش در خود رفتار نادرست کودک خود را کنترل کنید.

فریماه سادات ایجادی، روانشناس کودک با بیان اینکه لجبازی می‌تواند کارهایی از قبیل سرپیچی، گوش ندادن و… باشد به همشهری می‌گوید: کودک تقریبا از زمانی که خودش را می‌شناسد متوجه می‌شود که توانمندی مخالفت کردن با دیگران را نیز دارد که والدین از این موضوع با عنوان لجبازی نام می‌برند. این رفتار از حول و حوش یک سالگی آغاز و از 6سالگی به بعد کاهش پیدا می‌کند. به‌گفته او در سن 2تا 3سالگی کودک مشغول اکتشاف و کنجکاوی است و به شناخت محیط علاقه‌مند می‌شود و دوست دارد تا کشف کند و ببیند اما به‌دلیل اینکه از برخی کارها منع می‌شود شروع به لجبازی می‌کند. در سنین 3تا 4سالگی کودک می‌تواند محیط را کنترل کند و علاقه به کنجکاوی تبدیل به توانمندی می‌شود. در سنین 4تا 5سالگی کودک به حدی از استقلال می‌رسد و می‌خواهد که خودش را اثبات کند و بگوید که نقش مهمی دارد و تا 6سالگی این استقلال پررنگ‌تر می‌شود و نوع و میزان لجبازی کودک نیز به فراخور سن و سال او متفاوت و پررنگ‌تر می‌شود اما از 6سالگی به بعد کودک وارد فاز جلب توجه و کمک و محبت کردن به دیگران است و لجبازی در او اگر تا قبل از این سن تثبیت نشده باشد، کم کم مگر در موارد خاصی به فراموشی سپرده می‌شود.

لجبازی های آموخته شده

ایجادی می‌گوید: زمانی که والدین زیاد از حد به فرزند خود امر و نهی می‌کنند و کودک در انجام کارهای خود آزادی عمل نداشته باشد به‌صورت ناخودآگاه وارد فاز لجبازی می‌شود چرا که از والدین خود یاد گرفته باید به بقیه دستور بدهد یا با آنها مخالفت کند همانطور که والدین با او مخالفت می‌کنند. روی دیگر ماجرا هم والدینی هستند به کارهای بچه بی‌توجه هستند، همین بی‌توجهی والدین باعث می‌شود تا بچه به مرور یاد بگیرد که با خراب کاری کردن و یا لجبازی کردن پدر و مادر را در کنار خود نگهدارد تا به او توجه کنند.
به‌گفته این روانشناس کودک، کودکانی که والدین همراهی با خود ندارند و دچار آسیب‌های روانشناختی شده‌اند، کودکانی که با والدین خود مشکل دارند و پدر و مادر تعامل مثبتی با آنها ندارند، کودکانی هستند که رفتارهای لجبازانه در آنها بیشتر دیده می‌شود و این رفتارها تا جایی ادامه دارد که به عملکرد کودک آسیب زده و باعث می‌شود کودک نتواند فعالیت اجتماعی داشته باشد و با جامعه ارتباط برقرار کند.

ایجادی تأکید می‌کند: بی‌اعتنایی به کودک در زمانی که لجبازی می‌کند نکته مهمی است اما باید بدانیم که چه زمانی باید به او بی‌اعتنایی کنیم که مفید و سازنده باشد و به کودک آسیبی نزند. یک زمانی کودک عملا کاری می‌کند که توجه پدر و مادرش را جلب کند در این زمان باید به او توجه کنیم، حتی اگر کار اشتباهی انجام می‌دهد اما نباید به‌گونه‌ای رفتار کنیم که به این کار خود که جلب توجه کردن است، عادت کند. در زمانی که کودک با کارهای خود – حتی کار اشتباه – سعی در جلب توجه مادر دارد باید هم قد کودک شویم و به او بگوییم که من دیدم الان تو چه کاری انجام دادی، به‌نظرت ما الان باید چکار کنیم، نه به او بخندیم و نه سرش داد بزنیم، بلکه باید با چهره‌ای عادی و صدایی معمولی با او صحبت کنیم. تغافل و چشم‌پوشی کردن در اکثر مواقع در سنین پایین جوابگوست اما زمانی که کودک روی کارش پافشاری می‌کند نشان می‌دهد که به توجه پدر و مادرش احتیاج دارد و به این نیاز او باید پاسخ دهیم. این نکته را نباید فراموش کنیم که هر چه سن بچه پایین‌تر باشد بروز رفتاری بیشتری دارد مثلا راحت‌تر جیغ می‌زند و یا خرابکاری می‌کند اما از 5سالگی به بعد یاد می‌گیرد که چطور بدون جلب توجه دیگران کارش را انجام دهد.